Zaburzenia osobowości, czyli kto ma problem sam ze sobą

Chyba nie ma takiej osoby, która choć raz nie zastanawiałaby się, czy wszystko z nią jest w porządku. Czy ona jest jakaś dziwna, czy ten świat zwariował? Uczucie wyobcowania i niezrozumienia jest typowe na określonych etapach życia. Często rozważamy także, czy osoby, które nas otaczają są w 100% zdrowe, czy może cierpią z powodu chorób lub zaburzeń psychicznych, o których nie mają pojęcia. Obserwując ich zaskakujące zachowanie, miewamy wątpliwości. I tu rodzi się pytanie – jak diagnozuje się zaburzenia osobowości? Po czym poznać co jest jeszcze normą, a co już zaburzeniem?

Zaburzenia osobowości dotyczą sporej części populacji

Mimo ciągłego pogłębiania wiedzy o ludzkiej psychice, nadal mamy problem z jasną weryfikacją pewnych faktów. Miejsce między tym co jest zdrowe a co objawem choroby w przypadku zaburzeń osobowości jest bardzo płynne. Nie ma sztywnych reguł, dzięki którym można byłoby jednoznacznie określić, czy dana jednostka cierpi na zaburzenia osobowości, czy też nie. Istnieją co prawda testy osobowości, różne badania osobowości, które mają pomóc stwierdzić, czy osobowość jest zaburzona, ale metody te są u swoich źródeł niedoskonałe. Poza tym normy osobowości są charakterystyczne dla danej kultury i wzorów uznawanych w danym społeczeństwie.

Problem stanowi samo określenie, czym dokładnie jest osobowość człowieka. Naukowcy od zarania dziejów próbują jednoznacznie ustalić, czy każdy ma z nas jedną osobowość, a może kilka. Dotąd powstało mnóstwo teorii osobowości, o tym krótko poniżej.

Problemy przynosi również definiowanie zaburzeń osobowości, które są chorobami charakteru. W praktyce najłatwiej zidentyfikować je po miejscach, których dotykają – w szczególny sposób relacji (wpływają na to, jakie tworzymy związki, jak funkcjonujemy w życiu towarzyskim) i miejsca pracy (jak realizujemy naszą ścieżkę zawodową).

Czym jest osobowość?

Osobowość ujawnia się w tym, jak człowiek się zachowuje, w jaki sposób zdobywa doświadczenie, w jaki sposób reaguje, jakie uczucia najczęściej nim kierują. Bardzo ważne dla osobowości jest styl, w jaki dana osoba wchodzi w relacje, jak je inicjuje i podtrzymuje. Osobowość określa również zespół norm i zasad, którymi dana osoba się kieruje, czyli ma jednoznaczny związek z moralnością danej jednostki.

Cechy osobowości kształtowane są w dwojaki sposób, częściowo uwarunkowane są genetycznie (czyli są wrodzone), oraz przez środowisko (relacje z rodzicami, rodzeństwem, rodziną, rówieśnikami, nauczycielami, itd.). Nadal toczy się dyskusja, na ile osobowość jest ukształtowana genetycznie, a na ile decydują o niej relacje. Większość badaczy skłania się do tezy, że połowa cech kształtowana jest przez geny i połowa przez środowisko.

W ramach osobowości mówi się o dwóch składowych – temperamencie (wzorzec zachowania, charakterystyczny dla danej osoby – intensywność reakcji, jej rytm, szybkość, próg reagowania –  ukształtowany przez genetykę, jednak niewyłącznie – kształtowany również przez środowisko) oraz charakterze (to metoda zachowania, przede wszystkim ukształtowany przez relacje od najmłodszych dni życia zwłaszcza z rodzicami).

Epidemia problemów psychicznych

Statystyki są zatrważające. 1/4 Polaków ma problemy psychiczne (dane te nie dotyczą dzieci i młodzieży). Według Instytutu Psychiatrii i Neurologii, zaburzenia psychiczne ma aż 8 milionów Polaków (gdyby uwzględnić dzieci i młodzież liczba ta byłaby znacznie większa i wynosiła 12 milionów).

Mając na uwadze powyższe dane, od razu rodzi się pytanie, czym różni się osobowość normalna od osobowości zaburzonej?

Twoje relacje powiedzą prawdę

To czy osobowość jest normalna czy w mniejszym, czy większym stopniu zaburzona – objawia się przede wszystkim w relacjach.

Jeśli relacje są:

• skąpe albo ich nie ma, chaotyczne, szybko nawiązywane i szybko kończone,
• są bardzo burzliwe,
• są nieudane, nie przynoszą poczucia szczęścia, to najprawdopodobniej problemem są zaburzenia osobowości.

W osobowości prawidłowej:

• sposoby reagowania są łagodne, elastyczne, nie przyjmują skrajnych postaci,
• człowiek potrafi dostosować się do różnych czynników, sytuacji, tak, by jego reakcja najbardziej sprzyjała jemu i relacji z drugą osobą,
• cechy osobowości dostosowują się do zmiennych sytuacji.

Po czym poznać osobowość zaburzoną?

Zaburzenia osobowości, według różnych źródeł, dotyczą od 6 do 10% społeczeństwa. Tak spora skala problemu decyduje o tym, że zaburzenia osobowości oceniany są jako problem społeczny.

Zaburzenia osobowości kształtują się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania.

Stopień nasilenia zmian może być różny, problemy mogą dotyczyć wszystkich sfer życia lub tylko jednej wybranej.

Można podejrzewać zaburzenia osobowości u osób, które przez wiele lat (całe życie) nie są w stanie stworzyć i utrzymać głębokich, emocjonalnych relacji z ludźmi. Ponadto mogą (ale nie muszą) pojawiać się: myśli samobójcze i próby odebrania sobie życia (już w okresie dojrzewania), zachowania ryzykowne, agresywne lub prowokacyjne zachowania, często wszczynanie konfliktów, agresywne zachowanie w stosunku do siebie (autoagresja, samookaleczenia), zaburzenia jedzenia (intensywne odchudzanie, prowokowanie wymiotów), reakcje powściągliwe, paradoksalne, nieadekwatne do sytuacji (osoba z zaburzeniami osobowości jest święcie przekonana, że reaguje prawidłowo), nierealistyczny, zniekształcony obraz rzeczywistości, częściej ma problem z nałogami, skłonność do objawów depresyjnych.

W osobowości zaburzonej:

• osoby reagują nieadekwatnie do sytuacji,
• mają styl osobowości niepodatny na zmiany,
• reaguje w stereotypowy sposób,
• niezależnie z kim ma do czynienia reaguje w podobny sposób,
• nie rozumie uczuć i myśli drugiej osoby, ani motywów, którymi się kierują,
• nie jest w stanie dostosować się do zmiennych stanów drugiej osoby, z którą buduje relacje,
• ma nieznacznie wykształconą empatię,
• osoba doświadcza głębokiego bólu, cierpi psychicznie, jest nieszczęśliwa,
• osoby z zaburzoną osobowością mają kłopot w adaptacji do zmiennych warunków,
• mają kłopot w tworzeniu relacji, w skrajnych sytuacjach osoby zaburzone funkcjonują poza marginesem, unikają kontaktu,
• mają problemy w pracy, często zmieniają pracę, są zwalniane,
• osoba z zaburzeniami osobowości często upatruje przyczyn swoich niepowodzeń w świecie zewnętrznych, nie jest zdolna do samokrytycyzmu,
• opisuje siebie bardzo skąpo, lakonicznie lub w pełen sprzeczności sposób. Nie umie o sobie powiedzieć nic konkretnego. Ma zaburzony obraz siebie.
• ma problem z opisaniem bliskiej osoby, robi to albo bardzo lakonicznie, jednostronnie lub w pełen sprzeczności sposób.
• miewała, ma konflikty z prawem i nie wzbudzają w nim one poczucia winy,
• stosuje się do zasad społecznych tylko z powodu lęku przed karą,
• zgłasza się po pomoc bardzo późno, po wielu latach cierpienia z powodu zaburzeń.

Stopień zaburzenia osobowości oceniany jest w trakcie psychoterapii. Pomoc osobom z zaburzoną osobowości jest trudna i bardzo złożona. Trzeba nastawić się na długie leczenie.